ماه گذشته مردم اوز روزهای پر استرسی را گذراندند. استرسی که ناشی از وقوع حوادث طبیعی بود. حادثه ای که بعضا صدمات جبران ناپذیری را می تواند به بار آورد. زلزله یا زمین لرزه.

اما زلزله چیست؟ طبق تعریفی که ارائه می شود به لرزش ناگهانی پوسته های جامد زمین، زلزله می گویند. نظریه های مختلفی برای وقوع زلزله وجود دارد. به صورت کلی زلزله ها به دو دسته تقسیم می شود. زلزله های تکتونیک(Tectonic Earthquake) و زلزله های غیر تکتونیک.

طبق نظریه تکتونیک، زمین از ۶ صفحه بزرگ و تعدادی صفحه کوچک تشکیل شده که این صفحه ها نسبت به هم حرکت می کنند. حرکت صفحه ها در نهایت منجر به آزاد شدن انرژی شده و انرژی حاصل، به صورت امواج منتشر می شود. بر اثر این امواج زمین در همه جهات دچار لرزش شدید و ناگهانی می شود که به این پدیده زلزله می گویند. نکته قابل ذکر این است که حدود ۹۰% زلزله های رخ داده در مرز مشترک صفحه های زمین هستند و بنابراین جز زلزله های تکتونیکی محسوب می شوند.

اما زلزله های غیرتکتونیکی به علل دیگری رخ می دهد. ریزش کوه می تواند یکی از علل وقوع اینچنین زلزله هایی باشد. انفجارهای هسته ای علت دیگر وقوع زلزله های غیرتکتونیکی هستند.

اما شاید نام بعضی از شهرها را بیشتر از سایر شهرها به عنوان مرکز زلزله شنیده باشید. دلیل آن چیست؟ در ایران مناطق را بر اساس احتمال وقوع زلزله به چهار دسته کلی تقسیم بندی کرده اند. مناطق با خطر نسبی خیلی زیاد، مناطق با خطر نسبی زیاد، مناطق با خطر نسبی متوسط و مناطق با خطر نسبی کم. بنابراین احتمال وقوع زلزله های بزرگ در مناطق با خطر نسبی خیلی زیاد بیشتر از احتمال وقوع زلزله در مناطق با خطر نسبی کم است.  لارستان و اوز در منطقه با خطر نسبی زیاد قرار دارد.

امروزه با افزایش تکنولوژی به محض وقوع زلزله، اطلاعات آن ثبت شده و در اختیار همه افراد قرار می گیرد. اطلاعاتی از جمله بزرگی زلزله، مرکز زلزله و عمق آن. معمولا اولین سوالی که پس از شنیدن خبر زلزله پرسیده می شود، مقدار ریشتر زلزله است. مقیاس ریشتر چیست؟ بزرگی زلزله با مقیاس ریشتر سنجیده می شود. اشاره شد که زلزله حاصل امواجی است که از آزاد شدن انرژی منتشر می شود. هر موج دارای دامنه مشخصی است. برای اینکه مهندسان مقدار عددی از زلزله حادث شده در اختیار داشته باشند، مقیاس ریشتر معرفی شده است که برابر است با لگاریتم دامنه امواج زلزله.

جالب است بدانید که باتوجه به لگاریتمی بودن این مقیاس، با افزایش ۱ واحد به بزرگی ریشتر، دامنه حداکثر موج ۱۰ برابر و با افزایش ۲ واحد دامنه حداکثر ۱۰۰ برابر می شود!

زلزله های با بزرگی ۴ تا ۵ ریشتر می تواند به خانه های خشتی آسیب زیادی وارد کند اما ساختمان های آجری مقاومت نسبتا مناسبی در برابر این زلزله ها دارند. ساختمان های اسکلتی معمولا در برابر زلزله های با بزرگی ۵ تا ۶ ریشتر مقاوم هستند. زلزله بین ۶ تا ۷ ریشتر می تواند به ساختمان های شهری آسیب برساند اما در صورت مهندسی ساز بودن آن ها، میزان آسیب بسیار کمتر خواهد شد. زلزله های بیشتر از ۷ ریشتر مخرب هستند و آسیب کلی تری به ساختمان وارد خواهند کرد. البته نکته مهم در این تقسیم بندی این است که ساختمان ها به صورت اصولی، با مصالح مناسب و استاندارد و با روش صحیح ساخته شوند!

اطلاعات دیگری که در هنگام اعلام خبر زلزله منتشر می شود، عمق و مرکز زلزله است. انرژی زلزله در هر عمقی از زمین می تواند آزاد شود. محل آزاد شدن انرژی زلزله با عنوان کانون زلزله مطرح می شود. به فاصله محل آزاد شدن انرژی زلزله یا همان کانون زلزله تا سطح زمین، عمق زلزله می گویند. هرچه عمق زلزله کمتر باشد، زلزله مخرب تر خواهد بود. همچنین مرکز زلزله نقطه ای است بر روی سطح زمین که دقیقا بالای کانون زلزله قرار دارد.

زلزله هایی که در ماه گذشته رخ داد، از نظر مهندسی، زلزله های شدیدی نبوده است اما نکته قابل توجه این است که در حال حاضر امکان پیش بینی زلزله، وجود ندارد و زلزله های با بزرگی کم ممکن است یکی از نشانه های زلزله های بزرگتر باشند. بنابراین بایستی موارد ایمنی را چه قبل از وقوع زلزله و چه حین و بعد از زلزله رعایت کرد. مواردی که بعضا ساده بوده ولی به آنها توجه نمی شود. ساختن ساختمان ها با شیوه های مهندسی و اصولی، استفاده از مصالح استاندارد، مهار کردن وسایلی که احتمال سقوط دارد و آماده کردن جعبه کمک های اولیه موارد ساده ای است که می تواند در کاهش صدمات ناشی از زلزله احتمالی موثر باشد.

آذر ماه ۱۳۹۳

سعید کراماتی

کارشناس ارشد مهندسی عمران- سازه